CHÚA ĐỆ NHỊ NGUYỆT HỒ

"Ai lên tới trung du Hà Bắc Hỏi thăm đền Chúa Nguyệt nơi đâu Hỏi thăm ra phố kép đi vào Đền thờ chúa Nguyệt động đào cảnh tiên Bốn mùa hoa quả dâng lên Người người tấp lập đôi bên tìm vào Ngự ngôi cao dầu dầu nét mặt Chíêc quạt son Chúa ngự phía sau Lá giầu cùng với quả cau Tiền vàng thiếp cháp sơn màu xanh lam Anh linh lừng lẫy trên ngàn Tam toà Chúa bói anh linh ai tầy Dân nhớ ơn lập đền phụng sự"
Chúa Bà Đệ Nhị Nguyệt Hồ là bà chúa bói dưới thời Hùng Vương (có tài liệu lại nói chúa cũng giáng thế dưới thời Lê Trung Hưng, lại có tài liệu nói bà là con gái nuôi của Vua Hùng). Tương truyền rằng, chúa bà vốn là người thôn nữ ở đất Bắc Giang, từ nhỏ đã sống trong cảnh cơ hàn: vừa bị mù lòa lại vừa mồ côi cả cha lẫn mẹ. Nhưng bà là người rất tốt bụng, thảo hiền, có lòng nhân hậu, vì vậy, Lão Tổ Quỷ Cốc Tử Tiên Sinh đã truyền dạy cho bà những đạo pháp của mình (thuật chiêm tinh, bói toán) và đặt tên hiệu cho bà là Nguyệt Hồ (hoặc có nơi gọi là Nguyết Hồ). Sau khi đã học được phép của Tiên Sinh, bà dành hết cuộc đời mình để làm phúc cho dân lành. Chẳng bao lâu, danh tiếng đồn của Chúa Nguyệt Hồ đã lan tới kinh đô, đức vua bèn truyền chỉ, mời chúa về kinh đô (theo một số tài liệu ghi thì Vua Hùng nhận bà làm con nuôi), mỗi lần ra trận, vua đều cho người đến thỉnh cầu, nhờ chúa bà bấm đốt tay, xem lành dữ và hỏi chuyện quân cơ, mưu lược, bày binh bố trận.
Trong Tam Vị Chúa Mường thì bà Chúa Nguyệt là bà chúa bói danh tiếng bậc nhất và rất hay ngự đồng. Thông thường, khi có mở đàn Chúa Bói mà không thỉnh được cả Tam Vị Chúa Mường về ngự thì người ta thường hay thỉnh bà về chứng cả ba tòa chúa (Màu đỏ, màu xanh và màu trắng) còn bình thường thì chúa về chứng tòa Chúa Đệ Nhị màu xanh. Khi ngự đồng, chúa mặc áo xanh, múa mồi. Đôi khi chúa ngự về còn dùng lá trầu quả cau để xem bói, phán bảo trần gian. Ngày nay, nhiều thanh đồng thường lên đền Chúa làm lễ mở quạt chúa bói, để xin chúa anh linh mà trợ giúp ( đối với người có lộc soi, bói)